Recensie

Is Mulisch echt God?

Titel:     De Aanslag

Auteur:    Harry Mulisch

Jaar:      1982

Uitgever:  De Bezige Bij

De Aanslag is een enorm bekend boek, geschreven door een van De Grote Drie van het naoorlogse, Nederlandse literaire landschap: Harry Mulisch. Deze schrijver kent veel faam voor zijn gehele oeuvre waartussen ook enkele internationale toppers zoals Twee Vrouwen (1975), De Aanslag (1982) en De ontdekking van de hemel (1992). Na de dood van Mulisch in 2010 aan de gevolgen van kanker, blijven zijn werken enorm geroemd om hun stilistische helderheid. 

Het genre waarin De Aanslag geschreven is, kan op het eerste gezicht omschreven worden als realisme. Toch vinden we ook veel symbolisme in het verhaal terug.

De startsetting van het verhaal is Nederland, anno 1945. De familie Steenwijk uit Haarlem is net een gezelschapsspel aan het spelen als buiten plots schoten weerklinken en voor hun huis een aanslag wordt gepleegd. Het slachtoffer is een NSB'er, een collaborateur, genaamd Fake Ploeg. Op het moment van de aanslag heerst ten huize Steenwijk eerst verschrikking. Als in een reflex, stopt Anton, de jongste zoon, over wie het verhaal ook gaat, een dobbelsteen in zijn jaszak. Deze dobbelsteen zal symbool staan voor grote veranderingen die zullen plaatsvinden in zijn leven. Ook wijst het toeval dat gepaard gaat met het gooien van een dobbelsteen symbolisch op het toevallig gebeuren van de aanslag in Antons straat en de verstrekkende gevolgen die er met dit toeval verbonden zijn.

Het boek zelf bestaat uit vijf episodes: episode 1 in 1945 vertelt over de aanslag zelf, episode 2 in 1952 speelt zich af ten tijde van de Korea-oorlog, episode 3 in 1956, episode 4 in 1966 en ten slotte episode 5 in 1981 ten tijde van de demonstraties tegen het plaatsen van NAVO-raketten. Gedurende elke episode komt Anton steeds dichter en dichter bij de ware gebeurtenissen en motieven die achter de aanslag in '45 zaten. Het goede wat Mulisch hier doet is dat hij niet zozeer focust op het ontrafelen van die plot - dat is natuurlijk wel onderdeel van het verhaal en wordt uitgebreid behandeld - maar hij voegt er een extra dimensie aan toe door ook te focussen op het psychologische van het hele gebeuren. De focus ligt dan ook constant op wat er in Anton omgaat. Hoe hij de dingen opvat en wat hij vindt van alles wat er om hem heen gebeurt. Die psychologische analyses van Mulisch zijn interessant, omdat de geest van Anton altijd afwijkt van het 'normale' patroon. Vanuit dat standpunt zouden we het boek dus als een psychologische roman kunnen omschrijven.

Wat verteld wordt over Harry Mulisch klopt. Ik heb bij het lezen van het boek erg genoten van de stilistiek. De schrijver hanteert een naadloze schrijfstijl die nooit verveelt en die ook past bij de plot: ingetogen en niet te bombastisch. Zo kan je Anton ook omschrijven. Hij wordt getekend door de aanslag die in 1945 voor zijn huis plaatsgrijpt: hij is erg op zichzelf en erg ingetogen naar anderen toe. De schrijfstijl weerspiegelt dit.

Doorheen heel het boek is Anton op zoek naar de waarheid, ook al beseft hij het zelf niet (of wil hij het niet beseffen). Telkens als hij in contact komt met iets dat of met iemand die direct of indirect te maken heeft met de gebeurtenissen van die avond in '45, gebeurt er iets met Anton. Nu eens wordt hij onwel zonder te weten waarom en dan weer beseft hij iets totaal nieuws dat ook in verband staat met de aanslag. Deze ontdekkingen of plotse wendingen in zijn zoektocht naar de ware toedracht gebeuren elk in een van de vijf episoden. Het verhaal is structureel dus heel mooi opgebouwd en je komt stap voor stap dichter bij de ontknoping.

Toch is die ontknoping, en dat is misschien het enige mindere aan het verhaal, niet grondig uitgewerkt. Mulisch gaat er ook heel snel over heen. Maar toch moet dit minpunt nog genuanceerd worden. Zoals eerder vermeld draait het boek niet zozeer om de plot, dan wel om het psychologische aspect. Vanuit dat standpunt is De Aanslag dan weer wel perfect leesvoer voor mensen die houden van een diepgaand inzicht in de menselijke psyché gecombineerd met een knap staaltje literaire kunde. 

Voor mij persoonlijk zijn er dan ook niet echt negatieve kanten aan dit boek. Ik heb erg genoten bij het lezen van dit verhaal. Ik ben nog meer onder de indruk geraakt van De Aanslag, na een diepgaandere analyse van het verhaal. Hiervoor heb ik achteraf het een en ander opgezocht op het internet en zo heb ik veel informatie gevonden over de symbolen en motieven die in het verhaal verwerkt zitten. Mulisch mag zichzelf zeker op de borst kloppen voor deze puike prestatie. Met veel bewondering sluit ik deze recensie af. Koop het boek of ga het halen in de bibliotheek, lees het, maar neem daar goed je tijd voor!